მფლობელობა

მფლობელობის  გამოსახატავად ძველ ქართულ სამართალში გამოიყენებოდა ისეთი ტერმინები, როგორიცაა „ქონება“, „ჭერა“, „პყრობა“, „ჯდომა“. ეს უკანასკნელი ტერმინი მიგვანიშნებს გერმანულ possesio-სთან მის კავშირზე.

155-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, მფლობელობა წარმოიშობა ნივთზე ფაქტობრივი ბატონობის ნებითი მოპოვებით. მფლობელობის კოდექსისეული ცნება არსებითად 2 ნიშანზე დაიყვანება:
1.ნივთზე ფაქტობრივი ბატონობის შესაძლებლობა. აქ იურიდიული ბატონობა ივარაუდება და არ შეიძლება იგი დავიყვანოთ ნივთის მიმართ ფიზიკურ შემხებლობამდე.

2.ფაქტობრივი ბატონობის ნებით მოპოვება. აქ იგულისხმება, რომ მთავარია მფლობელობა, იმის მიუხედავად, თუ რა უფლება დგას მის უკან, მოპოვენული იყოს მფლობელის ნების გამოვლენით, ე.ი მას სურდეს, რომ იყოს მფლობელი. იქ, სადაც სუბიექტის ნება არ მონაწილეობს, არც მფლობელობაა.

სსკ-ში მფლობელობა გამიჯნულია საკუთრებისგან. საკუთრება ესაა ნივთზე ბატონობის უფლება, ხოლო მფლობელობა თვით ეს ბატონობაა. მფლობელი შეიძლება იყოს როგორც მესაკუთრე, ისე არამესაკუთრეც. მფლობელობა ფაქტია და ამ ფაქტის უკან შეიძლება იდგეს როგორც სანივთო, ისე სხვა უფლებები. მაშასადამე, მფლობელობა ფაქტია და არა უფლება!მფლობელობა აგრეთვე გამიჯნულია „ჭერისაგან“, ე.წ. detentio-სგან.  მფლობელად არ ითვლება ის პირი, რომელიც, თუმცა ახორციელებს ფაქტობრივ ბატონობას ნივთზე, მაგრამ სხვა პირის სასარგებლოდ, და რომელსაც ნივთის ფლობის უფლებამოსილება მიღებული აქვს ამ პირისაგან. მფლობელად მიიჩნევა მხოლოდ უფლებამოსილების მიმნიჭებელი პირი.მაშასადამე, „ბატონობა“ უნდა ხორციელდებოდეს თავისთვის და არა სხვის სასარგებლოდ. მჭერი არ ითვლება მფლობელად, ამიტომაც მას არ აქვს მფლობელობითი დაცვის უფლება არც თვით იმათ მიმართ, ვინც ფაქტობრივი ბატონობის უფლება მიანიჭა მას და არც მესამე პირთა მიმართ. თუმცა მას შეუძლია წინ აღუდგეს მესამე პირთა აკრძალულ თვითნებობას.მფლობელობის შეძენისას მჭერის არაკეთილსინდისიერება განიხილება როგორც უფლებამოსილების მიმნიჭებელი პირის არაკეთილსინდისიერება და მოსარჩელის წინაშეც თვითონ იქნება პასუხისმგებელი, თუკი მან მჭერის შერჩევისა და მასზე ზედამხედველობის განხორციელების პროცესში არ გამოიჩინა სამოქალაქო ბრუნვისათვის დამახასიათებელი აუცილებელი ყურადრებიანობა.ნივთი შეიძლება არამარტო პირდაპირი მფლობელის ბატონობაში იმყოფებოდეს, არამედ არაპირდაპირი მფლობელის ბატონობის ქვეშაც .აღსანიშნავია, რომ მფლობელობითი კონფლიქტის ვითარებაში უპირატესობა ენიჭება პირდაპირ მფლობელობას. პირდაპირი მფლობელობა დაცულია თვით არაპირდაპირი მფლობელობისგან. სსკ მფლობელობის დანაწევრების ორ შემთხვევას იცნობს. პირველია ,როდესაც ერთ საგანზე არსებობს პირდაპირი და არაპირდაპირი მფლობელობა. მეორე, როცა ერთ ნივთს რამდენიმე პირი ფლობს ერთდროულად. მათ შორის განსხვავება იმაშია, რომ თუ პირველ შემთხვევაში ორსაფეხურიანი დაყოფა გვაქვს მფლობელობისა, მეორე შემთხვევაში თანამფლობელთა ფაქტობრივი ბატონიბის მდგომარეობა ერთსაფეხურიანია: ან პირდაპირი მფლობელები არიან თანამფლობელები, ან კიდევ არაპირდაპირი მფლობელები.

თანამფლობელობა შეიძლება იყოს მარტივი, როცა ყოველ თანამფლობელს აქვს სანივთო ძალაუფლება, რასაც სხვებმა ანგარიში უნდა გაუწიონ. კვალიფიციური (კოლექტიური) თანამფლობელობისას ფაქტობრივი ბატონობის შესაძლებლობა მხოლოდ კოლექტიურადაა შესაძლებელი და ამდენად, იგი საერთო მარტივი თანამფლობელობის მდომარეობას კარგად შეესაბამება საერთო თანაზიარი საკუთრება. ხოლო კვალიფიციურისას – წილადი საკუთრება. ისევე, როგორც ყოველი მესაკუთრე საერთო ნივთის მასზედ კუთვნილი ნაწილის მესაკუთრეა, შესაბამისად მისი მფლობელობა, იგივე ფაქტობრივი ძალაუფლება, მხოლოდ ამ ნაწილზე ვრცელდება. შეიძლება ერთსა და იმავე საგანზე ადგილი ჰქონდეს როგორცთანამფლობელობას, ისე ნაწილების მფლობელობას.

სამომავლო ქონება, როგორც გირავნობის უფლების ობიექტი

სსკ-ის 254-ე მუხლის მე-5 ნაწილი წარმოადგენს სიახლეს. კოდექსის ადრინდელი მდგომარეობა არამცთუ ითვალისწინებდა, არამედ კრძალავდა გირავნობის ობიექტად დამგირავებლის სამომავლო ქონების გამოყენებას. თუმცა შესაძლებელი იყო და დღესაც უშვებს სამოქალაქო კოდექსი სამომავლო და პირობითი მოთხოვნების უზრუნველყოფას სხვა ნებისმიერი მოძრავი ნივთით თუ არამატერიალური ქონებრივი სიკეთით. მაშასადამე, დღესდღეობით კანონი არ კრძალავს უზრუნველყოფილი იყო სამომავლო მოთხოვნა თუნდაც სამომავლო ქონებით.

რას ნიშნავს სამომავლო ქონება სსკ-ის 254-ე მუხლის მე-5 ნაწილის გაგებით? ლოგიკურია – იმ ქონებას, რომელსაც დამგირავებელი მომავალში შეიძენს. ქონებაში აქ იგულისხმება მხოლოდ მოძრავი ნივთები და არამატერიალური ქონებრივი სიკეთე. აქ მნიშვნელოვანი დებულება გახლავთ ამავე ნაწილის მეორე წინადადება, რომელიც ამბობს, რომ გირავნობის უფლების რეგისტრაცია, ანუ მასზე გირავნობის უფლების წარმოშობა ხდება ხელშეკრულების დადებისთანავე, ხოლო თავად სამომავლო ქონება მოთხოვნის საშუალებად გამოიყენება მისი შეძენისთანავე. ანუ, მე შემიძლია ჯერ გავაფორმო და მოვახდინო ამ ქონებაზე გირავნობის უფლების რეგისტრაცია და შემდგომ შევიძინო ეს ქონება. თუ არ მოხდა შეძენა ქონების, ავტომატურად წყდება გირავნობის უფლება. რეგისტრაციის ზოგადი წესი კი გვეუბნება, რომ გირავნობის უფლებათა რიგითობა განისაზღვრება რეგისტრაციის თარიღის, მომენტის შესაბამისად.

თუმცა სამომავლო ქონებაზე გირავნობის უფლებათა რიგითობასთან დაკავშირებით არსებობს ცალკე გამონაკლისი შემთხვევა, რომელიც სხვაგვარად აწესრიგებს ამ საკითხს. ეს გახლავთ სსკ-ის 267-ე მუხლის მე-2 ნაწილი. ამ მუხლის თვალსაჩინოებისათვის მოვიყვანოთ მაგალითი.

მაგ.:  დავაგირავე სამკვიდრო ქონება ანუ სამომავლო ქონება, რომელსაც  შევიძენდი მამკვიდრებლის გარდაცვალების შემდეგ. მაშასადამე, გავაფორმე გირავნობა  2012 წლის 1 იანვარს, მანამადე კი იგივე ქონება მამკვიდრებელმა გირავნობით დატვირთა 2011 წლის 1 ოქტომბერს. 2012 წლის 20 იანვარს გარდაიცვალა მამკვიდრებელი და ქონებაც მე შევიძინე, ანუ უზრუნველყოფის საშუალება გახდა.

იბადება კითხვა: რომელი გირავნობაა პირველადი? თუ ჩვენ რეგისტრაციის პრინციპით ვიხელმძღვანელებთ, მაშინ ჩემი გირავნობა იქნება პირველადი და მამკვიდრებლის მეორადი. მაგრამ 267-ე მუხლის მე-2 ნაწილით კი პირველადია წინა მესაკუთრის ანუ ამ შემთხვევაში მამკვიდრებლის გირავნობის უფლება. ანუ ეს წესი ერთგვარი გამონაკლისია რიგითობის იმ ზოგადი წესიდან.

კაზუსი

კაზუსი

მარკების კოლექციონერ გიორგის სჭირდებოდა სასწრაფოდ გარკვეული თანხა და სესხის უზრუნველსაყოფად  ბანკს გადასცა თავისი მარკების კოლექცია, რათა მისგან მიეღო დიდი ოდენობის თანხა. მარკები მას შენახული ჰქონდა სეიფში. გიორგი გარდაიცვალა, ისე რომ არ დაუფარავს აღებული ვალი. მისმა შვილმა და ერთადერთმა მემკვიდრემ ლევანმა მისი მარკების კოლექცია იპოვა და ისე, რომ არც იცოდა სესხის უზრუnველყოფის შესახებ, გაასხვისა ავთანდილზე 30 000 ლარად.

ბანკი ითხოვს ავთანდილისგან კოლექციის უკან დაბრუნებას. რამდენად სწორია ბანკის მოთხოვნა?

 

ამოხსნა:

I. ბანკის მოთხოვნა ავთანდილის მიმართ კოლექციის დაბრუნების თაობაზე სკ-ის 172-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე.

იმისთვის, რომ ბანკმა შესძლოს კოლექციის გადმოცემა ავთანდილისგან  სსკ-ის 172-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე, მას უნდა ჰქონდეს ვინდიკაციური მოთხოვნის უფლება. ეს ნიშნავს, რომ ბანკი უნდა იყოს მესაკუთრე და ავთანდილი კი არაკეთილსინდისიერი მფლობელი.

ა) გიორგი იყო კოლექციის თავდაპირველი მესაკუთრე

ბ) მას შეეძლო მთელი თავისი ქონება სსკ-ის186-ე მუხლის საფუძველზე ბანკზე გადაეცა. გიორგი შეუთანხმდა ბანკს საკუთრების უფლების გადაცემაზედა გადასცა კდიეც არაპირდაპირ მფლობელობაში. აქედან გამომდინარე, საკუთრების უფლება სსკ-ის 186-ე მუხლის მიხედვით გიორგიდან ბანკზე გადავიდა.

გ) ბანკს, შესაძლოა მისი საკუთრება ლევანის მიერ ავთანდილზე გადაცემის შედეგად სსკ-ის  186-ე მუხლის თანახმად ასევე დაეკარგა.ლევანი შეუთანხმდა ავთანდილს საკუთრების უფლების გადაცემაზე და გადასცა კიდეც კოლექცია.

ლევანი უნდა ყოფილიყო აღნიშნულის განხორციელებაზე უფლებამოსილი. სსკ-ის  1306-ე მუხლის თანახმად, ყველა უფლება-მოვალეობა გადადის მემკვიდრეობით ლევანზე, რომელშიც ასევე საკუთრების უფლებაც შედის. გიორგის გარდაცვალებისას, იგი არ იყო კოლექციის მესაკუთრე. ასეთი იყო თავად ბანკი. შესაბამისად, ლევანზე აღარც სსკ-ის  1306-ე მუხლის   საფუძველზე უნდა გადასული საკუთრება. ვინაიდან ლევანი არ არის მესაკუთრე, იგი ასევე არაა უფლებამოსილი მის განკარგვაზე.

დ) კეთილსინდისიერი შეძენა არაუფლებამოსილი პირისგან მაშინაა დასაშვები, თუ ავთანდილმა საერთოდ არ იცოდა იმის შესახებ, რომ ლევანი არ იყო მარკების მესაკუთრე. შესაბამისად, ავთანდილი იყო კეთილსინდისიერი შემძენი.

გამონაკლისის სახით, შეიძლება ვიმსჯელოთ სსკ-ის 187-e მუხლის მეორე ნაწილზე, რომლის მიხედვითაც, დაკარგული ნივთების კეთილსინდისიერად შეძენა ფულის ან საწარმდგენლო ფასიანი ქაღალდების სახით არ ხდება. მარკები შეიძლებოდა ყოფილიყო ფასიანი ქაღალდები, როგორც ფულადი ღირებულების შემცველი ფასეულობა.

კოლექცია, როგორც ფულის შემცველი, აშკარად გადაცემულია ბანკისთვის, ვინაიდან გიორგიმ კოლექცია სწორედ სესხის დაზღვევისთვის ბანკს გადასცა. აქედან გამომდინარე, საინტერესოა დაისვას შეკითხვა, თუ რამდენად იყო მარკები თავდაპირველი სახით კვლავ  გამოსაყენებელი, როდესაც იგი გიორგიმ ბანკს გადასცა. მარკების კოლექცია სსკ-ის  187-ე მუხლის მეორე ნაწილის მეორე წინადადების  შინაარსში აბსოლუტურად არ ჯდება. ის წარმოადგენს ხელოვნების საგანს, რომელიც საკმაოდ დიდი ღირებულის მქონეა. აქედან გამომდინარე, ამ გამონაკლისზე საუბარი აბსოლუტურად ზედმეტია. აქ შეუძლებელია გამოვიყენოთ 187-ე მუხლის მეორე ნაწილის მეორე წინადადება.

გიორგი გარდაცვალებამდე იყო მარკების პირდაპირი მფლობელი, რომლის დროსაც  მფლობელობას თავისი ნებით ახორციელებდა. სახეზე არ ყოფილა მფლობელობაში ნივთის დაკარგვით გადაცემა.

მისი გარდაცვალების შემდეგ ლევანი გახდა პირდაპირი მფლობელი, რომელიც წარმოადგენდა მის მემკვიდრეს.წინამდებარე კაზუსიდან გამომდინარე, შეუძლებელი იყო ლევანის ნივთი დაეკარგა, ვინაიდან ავთანდილზე მისი გადაცემა სწორედ ლევანის სურვილით მოხდა.

აქედან გამომდინარე, ავთანდილი ხდება მარკების მესაკუთრე და საერთოდ არაა სახეზე ნივთის დაკარგვის შემთხვევა.

შედეგი: ბანკს არ აქვს მოთხოვნის უფლება სსკ-ის  172-ე მუხლის მეორე ნაწილის საფუძველზე .

II .ბანკის მოთხოვნა ავთანდილის  მიმართ კოლექციის დაბრუნების თაობაზე  სსკ-ის 187-ე მუხლის  პირველი ნაწილის საფუძველზე.

ბანკს შეეძლო ავთანდილის მიმართ კოლექციის გადაცემის თაობაზე მოთხოვნა დაეყენებინა სსკ-ის 187-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე. პირველ რიგში უნდა განისაზღვროს ის, თუ სამართლებრივად ვის ჰქონდა მფლობელობის უკეთესი უფლებამოსილება. ასეთად თუ  ბანკს ჩავთვლით, მაშინ მას, კოლექციის ლევანის მიერ ავთანდილზე გადაცემამდე, უნდა ჰქონოდა იგი პირდაპირ მფლობელობაში. ამ ეტაპზე კი ავთანდილის  მფლობელობაშია კოლექცია, რომელიც მან მხოლოდ იმ შემთხვევაში უნდა გადასცეს, თუ იგი ბოროტად მოქმედებდა. ეს კი სახეზეა, თუ ავთანდილი არაკეთილსინდისიერი მფლობელი იქნებოდა. ამდენად, უნდა ვივარაუდოდ, რომ ავთანდილი კეთილსინდისიერი შემძენია.

შედეგი: ბანკის მიერ ავთანდილის მიმართ სსკ-ის 187-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე  მოთხოვნის წაყენებa  არ არის  მიზანშეწონილი.

III ბანკის მოთხოვნა ავთანდილის მიმართ კოლექციის დაბრუნების  თაობაზე სსკ-ის 187-ე მუხლის მეორე ნაწილის საფუძველზე.

ბანკს შეეძლო ავთანდილის მიმართ სსკ-ის 187-ე მუხლის  მეორე ნაწილის საფუძველზე კოლექციის დაბრუნებაზე მოთხოვნა წაეყენებინა. ამისთვის საჭიროა, რომ ნივთი მისი ადრინდელი მფლობელის მიერ დაკარგული ყოფილიყო. იბადება კითხვა,ლევანის მიერ ავთანდილზე კოლექციის გადაცემით, რამდენად დაიკარგა ნივთი ბანკის მიერ?ლევანმა თავისი მფლობელობა ნების საფუძველზე გადასცაავთანდილს. აქედან გამომდინარე, სახეზე საერთოდ არაა ნივთის დაკარგვის შემთხვევა.მან კოლექცია შეიძინა ლევანისგან, რომელმაც, მფლობელობა მართლზომიერად მოიპოვა.

შედეგი: ბანკს არა აქვს სსკ-ის 187-ე მუხლის მეორე საფუძველზე მოთხოვნის წაყენების უფლება.