ამსრულებლის ცნება და სახეები

განზრახი მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენაში ორი ან მეტი პირის ერთობლივი მონაწილეობის შემთხვევაში მათი როლების გასამიჯნავად ქართული სისხლის სამართალი იყენებს ე.წ. დუალისტურ სისტემას. იგი დანაშაულის ჩადენის პროცესში შესრულებული როლის მიხედვით თითოეულ მონაწილეს განიხილავს ამსრულებლად ან თანამონაწილედ. ამ სისტემისაგან განსხვავდება ერთიანი ამსრულებლობის პრინციპი, რომლის მიხედვითაც პირი ყოველთვის ამსრულებელია, მიუხედავად დანაშაულში მის მიერ შეტანილი წვლილისა. საქართველოში გაბატონებულია დუალისტური სისტემა, ხოლო ერთიანი ამსრულებლობის პრინციპი გამოიყენება გაუფრთხილებლობითი დანაშაულისას. 

          ცნობილია დანაშაულის ამსრულებლობის სამი სახე: უშუალო ამსრულებლობა, თანაამსრულებლობა და შუალობითი ამსრულებლობა.  ამსრულებელია ის, ვინც უშუალოდ ჩაიდინა დანაშაული (ერთპიროვნული ამსრულებლობა), აგრეთვე ის, ვინც თანაამსრულებელთან ერთად უშუალოდ მონაწილეობდა დანაშაულის ჩადენაში (თანაამსრულებლობა), აგრეთვე ის, ვინც დანაშაული ჩაიდინა ისეთი პირის მეშვეობით, რომელსაც არ ეკისრება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა (შუალობითი ამსრულებლობა).

  ა) უშუალო ამსრულებელი – უწოდებენ ისეთ ამსრულებელს, რომელიც თვითონ მარტო ახორციელებს დანაშაულის შემადგენლობას. ზოგჯერ დამნაშავის მოქმედებასა და დანაშაულებრივ შედეგს შორის შუალედ რგოლად ჩართულია ფიზიკური საგანი, ბუნების მოვლენა ან ცხოველი. შესაძლებელია უშუალო ამსრულებლის ორი სახის გამოყოფა: 1) ერთპიროვნული ამსრულებლობა – მარტო ერთი ადამიანი მოქმედებს; 2) დანაშაულს თანამონაწილენი ჩადიან, მაგრამ დანაშაულის შემადგენლობას მაინც ერთი ადამიანი ასრულებს.

ბ) თანაამსრულებლობა – თანაამსრულებელია ის, ვინც სხვასთან ერთად უშუალოდ მონაწილეობდა დანაშაულის ჩადენაში. დანაშაულის ჩადენა კი ნიშნავს კოდექსის კერძო ნაწილის მუხლით აღწერილ ქმედების შემადგენლობის უშუალოდ აღსრულებას. შესაბამისად, თანაამსრულებლობა იგივე ამსრულებლობაა. თანაამსრულებელია მაგალითად ისიც, ვინც ეხმარება პირს ადამიანის გაუპატიურებაში, აგრეთვე ისიც ვინც მსხვერპლს უმწეო მდგომარეობაში მოიყვანს. თანაამსრულებელია მაგალითად ის პირიც, ვინც ადამიანს ეხმარება ქურდობაში, თუმცა საგნის მითვისების მიზანი არა აქვს. განვიხილოთ  თანაასმრულებლობა უმოქმედობის დროს.  უმოქმედობის ორი სახე ვიცით: 1) წმინდა და 2) შერეული. რაც შეეხება წმინდა უმოქმედობას, ეს უცილობლივ ერთი პირის მიერ უნდა იყოს ჩადენილი. აქ თანაამსრულებლობა არ მოქმედებს. შერეული უმოქმედობა ისეთი დელიქტია, რომლის ჩადენა შეიძლება როგორც მოქმედებით, ისე უმოქმედობით. როდესაც 2 პირი თავის მოვალეობას არღვევს და ამით შედეგი დგება, ისინი თანაამსრულებლებად ჩაითვლებიან.  სუბიექტური მხრივ თანაამსრულებლობა განზრახი ქმედებაა, იგი ორ ელემენტს შეიცავს 1) შედეგისადმი ფსიქიკური დამოკიდებულება და 2) იმის ცოდნა, რომ სხვა თანაამსრულებელთან ერთად ჩადის უმართლობას.

გ) შუალობითი ამსრულებლობა – ისეთი შემთხვევაა, როცა დამნაშავემ დანაშაულის შემადგენლობა იმ პირის მეშვეობით შეასრულა, რომელსაც პასუხისმგებლობა არ დაეკისრება სხვადასხვა გარემოებათა გამო ან პასუხს აგებს სხვა უმართლობისათვის. შუალობითი ამსრულებლობისას „ცოცხალი იარაღი“ ანუ ადამიანი, რომელიც ქმედების შემადგენლობას უშუალოდ ასრულებს, შეურაცხადია.  შუალობითი ამსრულებელი წამქეზებლობის ფორმით მოქმედებს და მაშინ გვაქვს, როცა წამქეზებელმა იცის, რომ ის წაქეზებულს დანაშაულის ჩადენის „ცოცხალ იარაღად“ იყენებს. შუალობითი ამსრულებელი შეიძლება მარტო მოქმედებდეს და აქეზებდეს ან ეხმარებოდეს „ცოცხალ იარაღს“ შემადგენლობის განხორციელებაში. თანაშუალობითი ამსრულებლობა გვაქვს როცა რამდენიმე პირი ცადის ამგვარ საქციელს. შუალობითი ამსრულებლობა მაშინაც გვაქვს, როცა „ცოცხალი იარაღი“ და მსხვერპლი ერთი პიროვნებაა. შუალობითი ამსრულებლობა ყოველთვის განზრახი მოქმედებაა, განზრახვა ამ შემთხვევაში მხოლოდ პირდაპირია. ზოგჯერ კი შუალობითი ამსრულებელი ცდება და ჰგონია, რომ ის, ვისაც იგი აქეზებს ან ეხმარება სავსებით ვარგისია შესაბამისი დანაშაულის ამსრულებლად, ზოგჯერ კი წამქეზებელს ჰგონია რომ აქეზებს არასრულწლოვანს, სინამდვილეში კი ის სრულწლოვანია.

სასჯელის ცნება და მიზნები

სასჯელი არის სახელმწიფოს იძულების განსაკუთრებული ღონისძიება, რომელიც საქართველოს სახელით მხოლოდ სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით შეიძლება შეეფარდოს დანდაშაულის ჩამდენ პირს.

დანაშაულის ყველა კონკრეტულ შემადგენლობას აქვს კანონმდებლის მიერ განსაზღვრული კონკრეტული სანქციის ფარგლები. სამოსამართლო საქმიანობის ერთ–ერთ ძირითად ფუნქვიას ბრალის ხარიხსის შესაბამისი სასჯელის დანიშვნა წარმოადგენს. მოსამართლე სასჯელის დანიშვნისას ითვალისწინებს არამარტო ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმეს, არამედ დამნაშავის პიროვნებასაც, წარსულში ჩადენილ დანაშაულებსა და გამოძიებასთან თანამშრომლობას.

სასჯელის მიზნებია: სამართლიანობის აღდგენა, ახალი დანაშაულის თავიდან აცილება და დამნაშავის რესოციალიზაცია. აბსოლუტური თეორიის მიხედვით, სასჯელის მიზანია სამართლიანობის აღდგენა, პრევენციული თეორიის მიხედვით კი – ახალი დანაშაულის თავიდან აცილება და დამნაშავვის რესოციალიზაცია. აქვე უნდა აღინიშნოს პოზიტიური გენერალური პრევენცია – ნორმის ადრესატების მიერ კანონისა და სამართლისადმი პატივისემის გრძნობის გამომუშავება, რაც ხელს უწყობს დანაშაულის თავიდან აცილებას. რაც შეეხება ნეგატიურ გენერალურ პრევენციას, იგი ორიენტირებულია დამნაშავის დაშინებისაკენ და უარყოფილ იქნა.                        

სასჯელი გახლავთ სახელმწიფოს რეაქცია ჩადენილ დანაშაულზე. ის სახემწიფო იძულების განსაკუთრებული ღონისძიებაა. განსაკუთრებულია იმიტომ, რომ იგი იძულებითი ხასიათისაა. იგი მხოლოდ ისეთი ქმედებისათვის შეიძლება დაინიშნოს, რომელიც მიჩნეულია სისხლის სამართლის კოდექსით დანაშაულად. სასჯელი მხოლოდ სასამართლოს განაჩენით შეიძლება დაინიშნოს. გამამტყუნებელი განაჩენი ნიშნავს სახელმწიფოს მიერ დანაშაულისა და დამნაშავის შეფასებას. სასჯელი არის პირის გაკიცხვა მისი ქმედებისათვის და იწვევს განსაკუთრებულ სამართლებრივ შედეგს – ნასამართლეობას. სასჯელს მკაცრად პერსონალური ხასიათი აქვს.  გულისხმობს პირის ზნეობრივ გაკიცხვას, ასევე მისთვის ერთგვარი ტანჯვის მიყენებასაც, მისი პირადი თუ ქონებრივი უფლებების შეზღუდვას. ყოველი სასჯელი მეტნაკლებად ასეთ ტანჯვას შეიცავს, ხოლო თუ არა –  მაშინ სასჯელი არც ყოფილა. სწორედ ამიტომ იქნა უარყოფილი საზოგადოებრივი გაკიცხვა. ტანჯვა ხომ სასჯელის ელემენტია, ხოლო საზოგადოებრივ გაკიცხვაში ეს ელემენტი არ არსებობდა. შესაბამისად, სასჯელი არის სახელმწიფო იძულების განსაკუთრებული ღონისძიება, რომელიც ინიშნება სასამართლოს განაჩენით და შეეფარდება დანაშაულის ჩამდენ პირს და გამოიხატება ამ პირისათვის სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული  უფლებებისა და თავისუფლებების ჩამორთმევასა და შეზღუდვაში.

არსებობს აბსოლუტური და რელატიური თეორიები. აბსოლუტური თეორია დაკავშირებულია წარსულთან და სჯის წარსულში ჩადენილ ქმედებისათვის, ხოლო რელატიური მომავალზეა ორიენტირებული, რომ მომავალში არ იქნეს ჩადენილი ახალი დანაშაულები.  სასჯელის აბსოლუტური თეორია არის სახელმწიფოს რეპრესიული ხასიათის რეაქცია პირის მიერ ჩადენილ დანაშაულზე. იგი ემსახურება სამართლიანობის აღდგენას, შესაბამისად ისჯება ისეთი პირიც, ვინც დანაშაული პირველად ჩაიდინა. სასჯელის სპეციალური ენციის თეორიის მიხედვით, სასჯელის გამოყენება დამნაშავის გამოსწორებასა და ახალი დანაშაულის თავიდან აცილებისკენაა მიმართული. გამოყოფენ ამ თეორიაში ნეგატიური და პოზიტიურ ასპექტებს.  ნეგატიური სპეციალური პრევენციის თეორიის მიხედვით, საზოგადოება დაცული უნდა იყოს გამოუსწორებელი დამნაშავისაგან, უნდა მოხდეს მისი იზოლირება რათა ხალხი დაცული იყოს მის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენისაგან. პოზიტიური სპეციალური პრევენცია კი, მიზნად ისახავს დამნაშავის საზოგადოებაში დაბრუნებას და სწორედ ამ მიზანს ემსახურება მაგ.: პირობითი მსჯავრი. სასჯელის ნეგატიური გენერალური პრევენციის თეორიის მიხედვით კი დამნაშავე არის საყოველთაო კეთილდღეობის ინსტრუმენტი. სასჯელის მიზანი მხოლოდ ხალხის დაშინებაა. სასჯელის პოზიტიური გენერალური პრევენციის თეორია სამართლის ერთგულების მიღწევასა და შენარჩუნებას ისახავს მიზნად. იგი უყურადღებოდ ტოვებს დამნაშავის პიროვნებას. აუცილებელია აღნიშნული თეორიების ურთიერთშერწმა და სინთეზი. მთავარია რომ დამნაშავე არ იყოს ინსტრუმენტი სახელმწიფოს ხელში, არამედ უნდა დაისაჯოს თავისი ქმედებისათვის, ბრალის ხარისხისა და დამნაშავის პიროვნების გათვალისწინებით.

ბრალის გამომრიცხველი გარემოებები

  დღევანდელი ქართული სისხლის სამართალი ბრალის ნორმატიული მოძღვრებით შერაცხადობა-შეურაცხადობის პრობლემას, როგორც ბრალუნარიანობის განმსაზღვრელ გარემოებას, თვით ბრალის ეტაპზე განიხილავს. მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენა დამოკიდებული არ არის პირის ბრალუნარიანობაზე. მაშასადამე, მისი ჩადენა შეუძლია სულით ავადმყოფსაც. სისხლის სამართალში პირის ქმედუნარიანობა მყარად არის გამიჯნული მისი ბრალუნარიანობისაგან.ქმედუნარიანობის დროს დგინდება პირის უნარი, შეუძლია თუ არა განახორციელოს სხეულებრივი გადაადგილება გარესამყაროში. ბრალუნარიანობას განსაზღვრავს პირის შერაცხადობა, ხოლო ბრალის გამომრიცხველი გარემოებებია: შეურაცხადობა ასაკის გამო, შეურაცხადობა ფსიქიკური დაავადების გამო, ინდივიდუალური გაუფრთხილებლობის გარეშე ბრძანების ან განკარგულების შესრულება. შეზღუდული შერაცხადობა კი, წარმოადგენს არა ბრალის გამომრიცხველ, არამედ მის შემამსუბუქებელ გარემოებას.

შეურაცხაობა

         მოქმედი ქართული სსკ-ს სიახლეა ის, რომ მასში შეურაცხაობა მოცემულია გვარეობითი ცნების სახით. იგი თავის თავში მოიცავს ორ შემთხვევას: შეურაცხაობას ასაკის გამო და შეურაცხაობას ფსიქიკური მდგომარეობის გამო. სსკ-ს 33-ე და 34-ე მუხლებში შეურაცხაობა განსაზღვრულია ნეგატიურად. მაგალითად, 33-ე მუხლის თანახმად მართლსაწინააღმდეგო ქმედება არ შეერაცხება ბრალად თუ ის ჯერ არ არის 14 წლის. შეურაცხაობის საკითხის გადაწყვეტის დროს მნიშვნელოვანია პირის მდგომარეობა ქმედების ჩადენის დროს.

         ქართული კოდექსის მიხედვით თავის მხრივ შეურაცხაობა დგინდება ორ: ინტელექტუალურ და ემოციონალურ მომენტზე დაყრდნობით. დღეს შეურაცხაობის საკითხის გადაწყვეტის დროს ყურადღებას აქცევენ ორივე მომენტს, როგორც ინტელექტუალურს, ასევე ემოციონალურს. თუ ამ ორიდან პირის ერთი უნარი მაინც იქნა დარღვეული, ასეთ შემთხვევაში მას ქმედება ინდივიდუალურად არ შეერაცხება.

შეურაცხაობა ასაკის გამო

   სსკ-33 მუხლის თანახმად, 14 წლის ასაკამდე პირს ბრალად არ შეერაცხება მის მიერ ჩადენილი მართლსაწინააღმდეგო ქმედება. მოქმედი ქართული კანონმდებლობით(სსკ-80) პირი არასრულწლოვანია, თუ მან დანაშაული ჩაიდინა 14-18 წლამდე ასაკში. ცალკეულ შემთხვევებში უნდა შემოწმდეს  შეზღუდული შერაცხადობის მდგომარეობა, რომელიც სრულწლოვანისაგან განსხვავებით არასრულწლოვნისათვის შეიძლება გახდეს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების საფუძველი(სსკ-35_3). არასრულწლოვნის შეზღუდული შერაცხადობა ის შემთხვევაა, როცა მას არ შეუძლია სრულად გააცნობიეროს თავისი ქმედების ფაქტობრივი ხასიათი ან მართლწინააღმდეგობა, ანდა უხელმძღვანელოს მას. ქართული კანონმდებლობით 14 წლამდე პირი არ შეიძლება დაისაჯოს იმ შემთხვევაშიც კი, როცა მისი ფსიქიკური განვითარების დონე რეალურად 15 ან მეტი წლის ასაკისას შეესაბამება.

შეურაცხაობა ფსიქიკური დაავადების გამო

  სსკ 34 მუხლის თანახმად, მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩამდენ ფსიქიკურად დაავადებულ პირს, ვისაც ამ ქმედების ჩადენის დროს არ შეეძლო გაეცნობიერებინა თავისი ქმედების ფაქტობრივი ხასიათი ან მართლწინააღმდეგობის შინაარსი, ანდა შეეძლო გაეცნობიერებინა, მაგრამ არ ჰქონდა სხვაგვარად მოქმედების უნარი, არ შეერაცხება ბრალად მის მიერ ჩადენილი მართლსაწინააღმდეგო ქმედება. შეურაცხაობის მიზეზი შეიძლება იყოს: ქრონიკული ფსიქიკური ავადმყოფობა, ფსიქიკური მდგომარეობის დროებითი მოშლილობა, ჭკუასუსტობა ან სხვა ფსიქიკური დაავადება.

კანონი ფსიქიკურ შეურაცხაობას უკავშირება ორ წინაპირობას: თავდაპირველად, ემპირიულად უნდა დადგინდეს, რომ სახეზეა ფსიქიკური ავადმყოფობის მომენტი(შეურაცხაობის ბიოლოგიურ-ფსიქოლოგიური კომპონენტი). ამის შემდეგ სამართლებრივ-შეფასებითი მეთოდით უნდა დადგინდეს, რომ პირს თავისი ფსიქიკური

მდგომარეობის გამო არ ჰქონდა სხვაგვარად მოქმედების უნარი(შეურაცხაობის ფსიქოლოგიურ-ნორმატიული კომპონენტი). მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენის დროს შეურაცხად მდგომარეობაში მყოფი პირის მიმართ არ გამოიყენება სასჯელი, რადგან მისი ქმედება არ არის ბრალეული. ბრალის გარეშე კი არ არსებობს სასჯელი. სსკ-34 მუხლი უთითებს ფსიქიკური მდგომარეობით განპირობებულ შეურაცხაობის გამომწვევ ოთხ ფაქტორს: ქრონიკული ფსიქიკური ავადმყოფობა, ფსიქიკის დროებითი აშლილობა, ჭკუასუსტობა ან სხვა ფსიქიკური დაავადება.

ფაქტობრივი და იურიდიული შეცდომები

არსებობს შეცდომის ორი სახე: ფაქტობრივი და სამართლებრივი (იურიდიული) შეცდომა. შეცდომა შეიძლება დავაკავშიროთ დანაშაულის ნებისმიერ ელემენტთან, როგორც ქმედების შემადგენლობასთან ასევე მართლწინააღმდეგობასა და ბრალთან. სისხლის სამართალში არსებობს შეცდომის ორი ფორმა, პირველი წარმოადგენს შეცდომის იმ სახეებს რომლებიც ქმედების შემადგენლობის ეტაპზე განზრახვასთან კავშირში განიხილება, ხოლო მეორე ჯგუფში განიხილება ბრალის ეტაპზე.

პირველ ჯგუფში, ქმედების შემადგენლობის ეტაპზე განიხილება წმინდა ფაქტობრივი ხასიათის გარემოებები, ხოლო მეორე ბრალის ეტაპი მოიცავს ორივე: წმინდა სამართლებრივი ხასიათის შეცდომებსა და შეცდომებს მართლწინააღმდეგობისა და ბრალის გამომრიცხველი ფაქტობრივი გარემოებების არსებობასთან დაკავშირებით (მაგალითად მოჩვენებითი მოგერიება).

პირმა ფაქტობრივი ან სამართლებრივი შეცდომა შეიძლება დაუშვას როგორც მის საზიანოდ ასევე სასარგებლოდაც. ესეიგი მარტივად რომ გავიგოთ, ფაქტობრივი შეცდომა გამორიცხავს განზრახი დანაშაულის ქმედების შემადგენლობას და პასუხისმგებლობა შეიძლება დადგეს მხოლოდ გაუფრთხილებლობისთვის, ხოლო გარკვეული პირობების არსებობისას შეიძლება გამოირიცხოს გაუფრთხილებლობაც.

ფაქტობრივი შეცდომა ნიშნავს იმას რომ მცდარი წარმოდგენა გქონდეს ქმედებისშემადგენლობით გათვალისწინებულ ფაქტობრივ გარემოებებზე (მარტივი ენით რომ ავხსნათ ეს იგივეა: არ იცოდე რომ ჩადიხარ დანაშაულს და არ გქონდეს გაცნობიერებული). მაგრამ ზოგიერთ შემთხვევებში არაა აუცილებელი პირს ჰქონდეს ამა თუ იმ გარემოების იურიდიული მნიშვნელობის შინაარსი. მაგ: მონადირეს ეგონა რომ კლავდა დათვს, მაგრამ შემთხვევით მეორე მონადირე მოკლა. შეცდომა მიზეზობრივი კავშირის განვითარებაში განიხილება შეცდომის ერთ-ერთ სახედ. იგი მდგომარეობს იმაში რომ შედეგი დადგა არა მიზეზობრივი ჯაჭვის განვითარებით, არამედ ამ მიზეზობრივი ჯაჭვში მომხდარი ცვლილებით. მაგრამ თუ ა-მ ბ-ს ესროლა ტყვია, ბ-ს ასცდა, მოხვდა ბენზინის ცისტერნას, რომელიც აფეტქდა და ბ. დაიწვა – ეს მაინც იქნება განზრახი მკვლელობა, რადგან ასეთ შეცდომას ყოველთვის არა აქვს მნიშვენლობა და არ იწვევს ცვლილებას სისხლისამართლებრივ შეფასებაში. მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში, როგორიცაა “არსებითი გადახრა”, ეს ნიშნავს იმას, რომ მოვლენათა განვითარება რომლის დამნაშავისთვის წინასწარ განჭვრეტა ზოგადი ცხოვრებისეული გამოცდილებიდან შეუძლებელი იყო. ობიექტური შერაცხვა გამოირიცხება ისეთ შემთხვევებში როგორიცაა მაგალითად ერთმა მეორე დანით დაჭრა, მაგრამ სამედიცინო დახმარების მანქანა ავარიაში მოჰყვა და იმით გარდაიცვალა, ამ შემთხვევაში დასადგენია ის გადარჩებოდა თუ არა მანქანა ავარიაში რომ არ მოყოლილიყო. ამის შემდეგ დადგინდება მისი პასუხისმგებლობის საკითხი. შეცდომა სახეზე გვაქვს ასევე იმ შემთხვევაში, როდესაც ვფიქრობთ რომ ერთი რაღაცით მოვკალით, მაგრამ აღმოჩნდება რომ მეორეთი მოგვიკლავს, მაგალითად ა-მ ბ. მოწამლა და ეგონა რომ მოკლა ამის შემდეგ მან სახლს ცეცხლი წაუკიდა, ექსპერტიზამ დაადგინა რომ ბ. ცეცხლის წაკიდების შემდეგ გაიგუდა ჰაერის უკმარისობის გამო. არსებობს ორი თეორია ე.წ განცალკევების და ერთიანი განზრახვის თეორიები, განცალკევების თეორიით ა-ს განზრახვა მეორე დანაშაულებრივი აქტის ჩადენის აღარ არსებობდა რის გამოც ორივე მოქმედება უნდა განვიხილოთ ცალ-ცალკე. ხოლო ერთიანი განზრახვის თეორიით მნიშვნელოვანია ის მომენტ ჰქონდა თუ არა ორივე მოქმედების ჩადენის განზრახვა პირს თავიდანვე, თუ მეორე მოქმედების შესრულება მას შემდეგ გადაწყვიტა, როცა პირველი მოქმედება განახროციელა. ორივე მოქმედების ერთიანი განზრახვით შესრულების დროს პირი პასუხს აგებს დამთავრებული განზრახი მკვლელობისთვის ხოლო არაერთიანი განზრახვით შესრულების შემთხვევაში ცალ-ცალკე, ერთი გაუფრთხილებლობისათვის და მეორე მცდელობისთვის. შეცდომა პიროვნებასა და ობიექტში, ერრორ ინ პერსონა, ეს ნიშნავს იმა,ს რომ პირს უნდოდა მოეკლა ერთი, იცოდა რომ ჰკლავდა და გაცნობიერებული ჰქონდა ეს, მაგრამ მოკლა სხვა, მიუხედავად შეცდომისა მას შეეფარდება განზრახ მკველობა.  “შეცდომა პიროვნებასა და ობიექტში” არის შემდეგ შემთხვევაშიც: პირს 20 000 დოლარს ჰპირდებოდნენ ადამიანის მოკვლისათვის. მიუხედავად იმისა იგი მოკლავს თუ შეეშლება და სხვას ესვრის, მას შეეფარდება განზრახი დამთავრებული მკვლელობა ანგარებით. არ აქვს მნიშვნელობა მიიღო თუ არა მან ის 20 000 დოლარი რომელსაც შეჰპირდნენ. მთავარი არის მოტივი. ერთი ადამიანის სიცოცხლე სამართლებრივი თვალსაზრისით იმავე ღირებულებას წარმოადგენს რასაც მეორე ადამიანის სიცოცხლე, ამიტომ შეცდომა ზეგავლენას ვერ მოახდენს პასუხისმგებლობაზე.

არსებობს ასევე დამამძიმებელი და შემამსუბუქებელი გარემოებები. დამამძიემბელია ორსულის მოკვლა ან ანგარებით მოკვლა ხოლო შემამსუბუქებელი უეცარი ძლიერი სულიერი აღელვება. Aberratio ictus  –  წარმოადგენს შეცდომის იმ შემთხვევას როდესაც პირი გადაწყვეტს ხელყოს მის მიერ ინდივიდუალურად იდენტიფიცირებული სამართლებრივი სიკეთე, მაგრამ ქმედება მიზანს აცდება და სხვის სიცოცხლეს ხელყოფს. ეს არ არის ერორ ინ პერსონას ერთ-ერთი სახე. ამ შემთხვევაში გვაქ ორმაგი კვალიფიკაცია: ერთი განზრახი მკვლელობის მცდელობისთვის, ხოლო მეორე გაუფრთხილებლობით სიცოცხლის მოსპობისთვის. მაგალითად ა-მ ესროლა ბ-ს ტყვია რომელიც შემთხვევით მოხვდა ც-ს. ც-ს მიმართ იქნება გაუფრთხილებლობითი მკვლელობა ხოლო ბ-ს მიმართ მკვლელობის მცდელობა. აქ უნდა გავარჩიოთ კონკრეტიზაციის თეორია, რისი მიხედვითაც უნდა დადგეს პასუხისმგებლობა. არ არის სწორი შეცდომის ამ სახის პიროვნებაში შეცდომასთან(ობიექტში შეცდომასთან) გათანაბრება და პასუხისმგებლობის საკიტხის ე.წ სამართლებრივ სიკეთეთა თანაბარღირებულების თეორიით გადაწყვეტა, რომელიც შეცდომას სისხლისსამართლებრივად ირელევანტურად მიიჩნევს. ასევე არ შეიძლება დაეთანხმო ასეთ შემთხვევაში მიზეზობრივი კავშირის განვითარებაში შეცდომის წესების გამოყენებას.
იურიდიული შეცდომა ნიშნავს იმას, რომ პირმა ჩაიდინა მართლსაწინააღმდეგო ქმედება, მაგრამ მას არ ჰქონდა მართლწინააღმდეგობის შეგნება (ვიწრო გაგებით0,) ანუ დაუშვა აკრძალვაში შეცდომა. მართლწინააღმდეგობის შეგნების არარსებობა გარკვეული პირობების არსებობისას, ბრალის გამომრიცხველა გარემოება შეიძლება იყოს. თუ პირმა არ იცის რომ მისი ქმედება აკრძალულია (მართლსაწინააღმდეგო) ამ შემთხვევასი პირი არ დაისჯება იმ შემთხვევაში თუ ეს ქმედება მისატევებელია. თუ შეცდომა არ არის მისატევებებლი დაისჯება გაუფრთხილებლობისთვის, თუ მის მიერ ჩადენილი ქმედების გაუფრთხილებლად ჩადენა დასჯადია. მაგალითად: ა-მ დაარღვია ბლანკეტურ ნორმაში მოცემული ქცევის წესი, რისთვისაც დაწესებულია სისხლისამართლებრივი პასუხისმგებლობა, მან თავი იმით იმართლა რომ არ იცოდა ბლანკეტური ნორმის შინაარსი და ამ შემთხვევაში მას ეს მიეტევება. შისხლის სამართალი ბრმად არ აწესებს “კანონის არცოდნა არ ათავისუფლებს პირს პასუხისმგებლობისგან” არამედ სასჯელის დაკისრების დროს მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ბრალად შერაცხვის ერთ-ერთ ძირითად მომენტად მართლწ.-ის შეგნების არსებობის დადგენას მიიჩნევს.

არსებობს პირდაპირი და არა პირდაპირი შეცდომა აკრძალვაში. პირდაპირია როდესაც პირი ფიქრობს რომ არ არსებობს ისეთი ნორმა რომელიც მის ქმედებას კრძალავს. არაპირდაპირია თუ პირმა იცის რომ თავისი ქმედებით ახორციელებს სსკ კერძო ნაწილის ქმედების ამა თუ იმ შემადგენლობას, მაგრამ შეცდომით ფიქრობს რომ ეს ქმედება მართლწინააღმდეგობას გამორიცხავს. ბოროტი განზრახვა ნიშნავს იმას რომ პიროვნებას სწორად აქვს შეგნებული რომ ის არ მოქმედებს მართლწინააღმდეგობის გამომრიცხველი ერთ-ერთი გარემოების ვითარებაში. ხოლო მოჩვენებითი მოგერიება ნიშნავს იმას, რომ თუ პირი შეცდომას უშვებს მაგალითად აუცილებელი მოგერიების ვითარებასთან დაკავშირებით და ჰგონია რომ მასზე განხორციელებული თავდასხმა ნამდვილია სინამდვილეში კი ეს ას ეარ არის (მოჩვენებითი მოგერიება). თუ მაგალითად ა-მ მოკლა ვითომ თავდამსხმელი ც. რომელსაც მხოლოდ მისი შეშინება უნდოდა არ იქნება მოჩვენებითი და არც განზრახი მკვლელობა, ასეთი მკვლელობა იქნება გაუფრთხილებელი დანაშაული მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ მის ადგილას ანალოგიურ სიტუაციაში სხვებიც ასე მოიქცეოდნენ.

მართლწინააღდეგობის გამომრიცხველი გარემოებები

მართლწინააღდეგობა, მარტივად რომ ავხსნათ, ნიშნავს იმ ნორმების დარღვევას, რომლებიც კანონშია გათვალისწინებული. მართლწინააღდეგობა დანაშაულის ერთ-ერთი ელემენტია და დანაშაული მის გარეშე არ არსებობს. თუმცა, არის შემთხვევები, როდესაც ქმედება მართლსაწინააღმდეგოა, მაგრამ “დამნაშავის” პასუხისმგებლობა არ დგება, რადგან იგი მოქმდებედა ისეთ გარემოებაში, რომელიც გამორიცხავს მართლწინააღდეგობას. მართლწინააღდეგობის გამომრიცხველი გარემოებებია: აუცილებელი მოგერიება, უკიდურესი აუცილებლობა, დამნაშავის შეპყრობა, მართლზომიერი რისკი და მართლწინააღმდეგობის გამომრიცხველი ზეკანონური გარემოებები.  

 აუცილებელი მოგერიება
____________________________

აუცილებელი მოგერიების დროს პირი აზიანებს ხელმყოფს, რომელმაც მართლსაწინააღმდეგო თავდასხმა განახორციელა სამართლებრივი სიკეთის დაზიანების მიზნით. თავდაცვის მიზანია მომგერიებლის ან სხვა პირის სამართლებრივი სიკეთის დაცვა. მომგერიელებელს უფლება აქვს დააზიანოს ხელმყოფი იმის მიუხედავად, შეუძლია თუ არა მას სხვაგვარად აიცილოს ხელყოფა. აუცილებელი მოგერიება ორი სახისაა: აუცილებელი თვითდაცვა და აუცილებელი დახმარება. აუცილებელი მოგერიება შედგება 3 ნიშნისგან: უკიდურესი მდგომარეობა, უკიდურესობით გამოწვეული მოქმედება და თავდაცვის სურვილი.ზოგჯერ არსებობს მეოთხე პირობაც, რომელიც მდგომარეობს სოციალურ–ეთიკურ შეზღუდვაში(მაგ: ბაღში ვაშლის მოპარვა) აუცილებელი მოგერიების პირველი ნიშანია: უკიდურესი მდგომარეობა, რომელიც 3 კომპონენტისგან შედგება: 1)სამართლებრივი სიკეთის ხელყოფა;
2)ხელყოფის იმწუთიერება;
3)ხელყოფის მართლწინააღმდეგობა, რაც გულისხმობს ხელყოფის რეალურ(ობიექტურ) ხასიათს. განვიხილოთ ცალ–ცალკე:

სისხლის სამართლის პრინციპები

სისლის სამართლის პრინციპები კრიმინალიზაციის პროცესის მომწესრიგებელი ნორმატიული მოთხოვნებია, რომელსაც კანონმდებელი უნდა დაემორჩილოს. სისხლის სამართლის კანონი ამ მოთხოვნების მიხედვით უნდა აიგოს. სისხლის სამართლის ყველა პრინციპი კანონმდებლის საქმიანობას განსაზღვრავს და მათ მნიშვნელობა აქვთ ჩადენილი დანაშაულისთვის სასჯელის დანიშვნისას.

კანონიერების პრინციპი
კანონიერების პრინციპი სამართლის ზოგადი პრინციპია, მაგრამ იგი სპეციფიკურად ვლინდება სისხლის სამართალში. ამ პრინციპის თანახმად, ყველა ქმედება, რომელსაც სახელმწიფო დანაშაულად მიიჩნევს გათვალისწინებული უნდა იქნეს სისხლის სამართლის კანონში. ამრიგად, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით დანაშაულად ითვლება მხოლოდ კანონით გათვალისწინებული ქმედება.  ეს იმასაც ნიშნავს, რომ ანალოგია სისხლის სამართლის კერძო ნაწილის ასპექტით გამორიცხულია. ნორმის ანალოგიის წესით გამოყენება არაა გამორიცხული სისხლის სამართლის კერძო ნაწილში, როდესაც საქმე ეხება ჩადენილი დანაშაულებრივი ქმედებისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შემსუბუქებას ან პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებას.  სისხლის სამართლის ზოგად ნაწილში ცალ-ცალკე არაა პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებანი, რაც გულისხმობს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ამ გარემოებათა დადგენას. თუ პასუხისმგებლობის დამამძიმებელ გარემოებებს უნდა მიეცეს შეზღუდული ახსნა-განმარტება, შემამსუბუქებელს პირიქით ფართო ახსნა-განმარტება უნდა მიეცეს, რაც თავის მხრივ ანალოგიის წესით კანონის გამოყენებასაც გულისხმობს. კანონიერების პრინციპი სისხლის სამართალში ვლინდება სასჯელის ასპექტითაც. საჯელის სახეები ზუსტადაა ჩამოთვლილი სისხლის სამართლის ზოგად ნაწილში,ანუ ამ ჩამონათვალში მოუხსენიებელი სასჯელის გამოყენება დაუშვებელია.  ქმედების დანაშაულებრიობა განისაზღვრება სსკ-ს კანონით, რომელიც მოქმედებდა მისი ჩადენის დროს. გამონაკლისია სსკ-ს კანონის უკუძალა, რაც  ნიშნავს ახალი კანონის გამოყენებას ამ კანონის ძალაში შესვლამდე ჩადენილი ქმედების მიმართ, თუ ეს ახალი კანონი აუქმებს ძველი კანონით ჩადენილი ქმედების დასჯადობას.. სისხლის სამართალი ქმედების სამართალია. აღსანიშნავია,რომ  დანაშაულებრივი ქმედება სუბიექტის ნებელობითი საქციელისგან მოწყვეტით შეუძლებელია.  კრიმინალიზაციის ობიექტია არა მარტო ნების გარეგანი აქტი, არამედ სუბიექტის ქცევის ფსიქიკურ საზრისში გამოხატული მისი პასუხისმგებლობაც. კრიმინალიზაციის ობიექტი შერაცხადი პირის ქმედებაა.