მასალებს გპარავენ? აი, რა უნდა გააკეთოთ

http://17mai.si/ -ს პოსტი პლაგიატის შესახებ. როგორ უნდა მოიქცეთ თუ თქვენ მიერ ინტერნეტში გამოქვეყნებული პოსტი რომელიმე ვებგვერდზე ან ბლოგზე აღმოაჩინეთ ნებართვისა და წყაროს მითითების გარეშე.

გაქვთ ვებ-საიტი ან ბლოგი, სადაც განთავსებული მასალები თქვენი მოფიქრებული ან თარგმნილია?  ხშირად აწყდებით თქვენს მასალას უკანასკნელ პერიოდში სოკოსავით მომრავლებულ საინფორმაციო სააგენტოებსა და გასართობ საიტებზე? გიგრძვნიათ გაბრაზება და უძლურება იმის გამო, რომ თქვენ შრომობთ, ვიღაც კი გამზადებული მასალებით რეიტინგულ საიტს აწყობს, რეკლამას ყიდის და თქვენს ხარჯზე ხეირობს?  გიფიქრიათ რომ ამის წინააღმდეგ ვერაფერს გააწყობდით, რადგან კანონი ინტელექტუალური საკუთრების დაცვის შესახებ უფუნქციოა?  ჩვენ დაგეხმარებით ამ პრობლემის ერთხელ და სამუდამოდ მოგვარებაში, როგორც თქვენთვის, ისე ქურდობით დაზარალებული სხვა ადამიანებისთვის.

სინამდვილეში, ქურდების პოვნა და დასჯა ადვილია. 1. უნდა იპოვოთ ქურდული საიტის რეგისტრაციის ადგილი, 2. მიწეროთ მათ ჰოსტინგს და 3. საშუალოდ 5 სამუშაო დღის ვადაში ისინი ამ დომენურ სახელს საერთოდ გააუქმებენ ან მოპარულ მასალას წაშლიან.  მივყვეთ ნაბიჯ-ნაბიჯ.

სურათის გასადიდებლად, დააჭირეთ ხელი

1. ნაბიჯი პირველი – ვიპოვოთ სად არის დარეგისტრირებული ქურდი
მაგალითად, 2015 წლის 15 მარტს “17 მაისის” ჟურნალისტმა თეონა ელიზარაშვილმა დაწერა ბლოგი, სახელწოდებით “გამარჯობა, მე ქალი ვარ!” ის ამ დროისთვის მკთხველთა უზარმაზარმა რაოდენობამ, 11.522-მა ადამიანმა წაიკითხა. ფიქრობთ, ამან ქურდებს ხელი შეუშალა?…

View original post 256 more words

შრომის კოდექსი – დასაქმებულის უფლებები

ჩვენს ბლოგზე ძალიან ბევრი კითხვა შემოდის ხოლმე შრომის კოდექსთან, დასაქმებულისა და დამსაქმებლის უფლება-მოვალეობებთან დაკავშირებით. ამ თემას ჯეოლო ადრეც გამოეხმაურა. თუმცა, ამჯერად კიდევ რამდენიმე პუნქტს გაგაცნობთ მოკლედ.

1. შრომის კოდექსის მე-11 მუხლის თანახმად: დამსაქმებელს უფლება აქვს, დასაქმებულისათვის შეტყობინებით დააზუსტოს შრომითი ხელშეკრულებით გათვალისწინებული სამუშაოს შესრულების ცალკეული გარემოებები, რომლებიც არ ცვლის ხელშეკრულების არსებით პირობებს.

ანუ,  დამსაქმებელს არ აქვს უფლება შეცვალოს შრომითი ხელშეკრულებით გათვალისწინებული პირობები დასაქმებულისთვის შეტყობინების გარეშე. შრომითი ხელშეკრულების არსებითი პირობების შეცვლა შესაძლებელია მხოლოდ მხარეთა შეთანხმებით.

მაგალითად: თუ თქვენი დამსაქმებელი გამოგიცხადებთ, რომ ხვალიდან თქვენი სამუშაო დრო იზრდება 90 წუთზე მეტით, ეს შრომითი ხელშეკრულების არსებითი პირობის დარღვევაა.

ასევე, დამსაქმებელს არ აქვს უფლება შეცვალოს თქვენი ანაზღაურება თქვენთან შეთანხმების გარეშე. ეს შრომითი ხელშეკრულების არსებითი პირობის შეცვლაა.
მაგალითად: თუ თქვენ ხელფასის დარიცხვის დღეს გეუბნებიან, რომ ანაზღაურება შეადგენს არა ხელშეკრულებაში დაფიქსრებულ 100 ლარს, არამედ 79 ლარს, ეს თქვენი ხელშეკრულების და შრომის კოდექსის პირდაპირი დარღვევაა.

სამუშაო დრო:  დამსაქმებლის მიერ განსაზღვრული სამუშაო დროის ხანგრძლივობა, რომლის განმავლობაშიც დასაქმებული ასრულებს სამუშაოს, არ უნდა აღემატებოდეს კვირაში 40 საათს. (გარდა სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოებისა). 40 საათს ზემოთ უკვე ზეგანაკვეთური სამუშაო საათებია, რომლის ანაზღაურებაც მხარეთა შეთანხმებით ხდება.

თუ თქვენ კანონით გათვალისწინებულ უქმე დღეებში გიწევთ მუშაობა (მაგ, 1-2 იანვარს, 3 მარტს და ა.შ.), ეს განისაზღვრება როგორც ზეგანაკვეთური სამუშაო დრო და როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ანაზღურება მხარეთა შეთანხმებით ხდება. ან დამატებითი დასვენების დრო უნდა დაგენიშნოთ სხვა პერიოდში.

მოგვწერეთ კიდევ რა საკითხებთან დაკავშირებით გსურთ პოსტი.

დააფიქსირეთ გამოკითხვაში თქვენი გამოცდილება

ცვლილებები შრომის კოდექსში

საქართველოს შრომის კოდექსის ავკარგიანობაზე ბევრი იწერებოდა. აღსანიშნავია, რომ შემფასებელთა უმრავლესობა შრომის კოდექსის იმ ვერსიას, რომელიც ახლაც ძალაშია, უარყოფითად უყურებდა და თვლიდა, რომ ამ კოდექსით არ იყო კარგად მოწესრიგებული დამსაქმებლისა თუ დასაქმებულის უფლება-მოვალეობები.

2012 წლის 22 ნოემბერს პარლამენტის ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალურ საკითხთა კომიტეტის მიერ განხორციელდა საკანონმდებლო ინიციატივა „საქართველოს შრომის კოდექსში” ცვლილებების შეტანის თაობაზე.

2013 წლის 8 თებერვალს საქართველოს იუსტიციის მინისტრმა, თეა წულუკიანმა შრომის კოდექსში შესატანი ცვლილებების პროექტი წარადგინა. კოდექსში რამდენიმე მნიშვნელოვანი ცვლილება შევა. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ცვლილებები  მე-6, მე-9, 37-ე, 38-ე, მე-40, 41-ე და 49-ე მუხლებშია შესული.

• მე-6 მუხლის მიხედვით, იზღუდება ე.წ. მოკლევადიანი ხელშეკრულებების დადება, თუკი დამსაქმებელს მომსახურების ხანგრძლივად მიღება სჭირდება. განსაზღვრული ვადით ხელშეკრულების დადება მიზანშეწოლილი ისეთ შემთხვევებშია, როდესაც დამსაქმებელს სამუშაოს მოცულობის დროებითი ზრდა წარმოეშობა, ჩასანაცვლებელია შვებულებაში გასული თანამშრომელი ან სულაც თავად სამუშაოს მოცულობაა ამოწურვადი, მაგალითად, სეზონური და ა.შ.

• მე-9 მუხლი სამუშაო დროის ნორმირებას ეხება. მოქმედი კოდექსი არ უზრუნველყოფს ზეგანაკვეთური შრომის ანაზღაურებას. ცვლილებების მიხედვით, ზეგანაკვეთური შრომის ანაზღაურება სავალდებულო ხდება გაზრდილი ტარიფით (1,25-ჯერ). თუმცა, უცნაური ისაა, რომ ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურება სავალდებულო კვირაში მხოლოდ 48 საათს მიღმაა გათვალისწინებული, იმის მიუხედავად, რომ სამუშაო კვირა 41 საათით განისაზღვრება და არა 48-ით.  პროფკავშირების გაერთიანების თავმჯდომარის ირაკლი პეტრიაშვილის თქმით სამუშაო დროის ხანგძლივობა აუცილებლად უნდა განისაზღვროს ზუსტად 41 საათით. ზეგანაკვეთური შრომის ანაზღაურება კი, გაზრდილი ტარიფით უნდა მოხდეს. 
• განსაკუთრებით აქტუალურია არსებული შრომის კოდექსის 37-38-ე მუხლები, რომელთა თანახმადაც შრომითი ურთიერთობის შეწყვეტის ერთ-ერთი საფუძველი ხელშეკრულების მოშლაა, რისი ინიციატორიც, ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე, ხელშეკრულების ერთ-ერთი მხარე შეიძლება იყოს. ცვლილებების მიხედვით, დასაქმებულის გათავისუფლების შემთხვევაში მტკიცების ტვირთი ეკისრება დამსაქმებელს. დამსაქმებელი ვალდებული ხდება დაასაბუთოს სამსახურიდან დათხოვნის მიზეზები. ცვლილებების პროექტში ჩამოთვლილია ასეთი მიზეზები:  ეკონომიკური გარემოებები, დასაქმებულის არასაკმარისი კვალიფიკაცია და უნარჩვევები დაკავებულ პოზიციასთან მიმართებით, ხელშეკრულების პირობების უხეში დარღვევა, ორგანიზაციის შინაგანაწესის სისტემატიური დარღვევა და ა.შ.
• 49-ე მუხლში შესატანი ცვლილებების მიხედვით, რომელიც გაფიცვისა და ლოკაუტის უფლებას ეხება, გამაფრთხილებელი გაფიცვა უკვე აღარაა საჭირო. დამსაქმებელთან მოლაპარაკების პერიოდისათვის კი კოდექსი 21 დღეს ითვალისწინებს.

თქვენ ეთანხმებით ამ ცვლილებებს?

პოსტი მომზადებულია საქართველოს პარლამენტის საიტზე მოპოვებული  საქართველოს შრომის კოდექსში ცვლილებების შეტანის თაობაზე კანონპროექტის, საქართველოს პროფკავშირების საიტზე მოპოვებული შენიშვნებით და ჟურნალ ლიბერალის მიერ გამოქვეყნებული სტატიის მიხედვით.

საჯარო დაწესებულებიდან საჯარო ინფორმაციის მიღება

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მიხედვით, საჯარო დაწესებულება არის ადმინისტრაციული ორგანო, სახელმწიფო ან ადგილობრივი ბიუჯეტის სახსრებიდან დაფინანსებული კერძო სამართლის იურიდიული პირი ასეთი დაფინანსების ფარგლებში. საჯარო ინფორმაცია – ოფიციალური დოკუმენტი (მათ შორის, ნახაზი, მაკეტი, გეგმა, სქემა, ფოტოსურათი, ელექტრონული ინფორმაცია, ვიდეო და აუდიოჩანაწერები) ანუ საჯარო დაწესებულებაში დაცული, აგრეთვე საჯარო დაწესებულების ან მოსამსახურის მიერ სამსახურებრივ საქმიანობასთან დაკავშირებით მიღებული, დამუშავებული, შექმნილი ან გაგზავნილი ინფორმაცია.

თუ თქვენ გსურთ საჯარო ინფორმაციის მიღება, უფლება გაქვთ მოითხოვოთ მისი მიღება ნებისმიერი საჯარო დაწესებულებიდან. ამ დროს, საჯარო დაწესებულება ვალდებულია დააკმაყოფილოს თქვენი მოთხოვნა იმის მიუხედავად, თუ რა მდგომარეობაშია ეს ინფორმაცია. ინფორმაციის გაცნობა შესაძლებელია, ასევე, დედანში. თუ ინფორმაცია დაცულია სხვადასხვა ფორმით (ხელნაწერი, ნაბეჭდი,აუდიო ან ვიდეო ჩანაწერი და ა.შ), თქვენ უფლებამოსილი ხართ თავად აირჩიოთ, თუ რა სახით გსურთ ამ ინფორმაციის მიღება. თუ არსებობს დედნის დაზიანების საფრთხე, საჯარო დაწესებულება ვალდებულია უზრუნველყოს მისი გაცნობა ზედამხედველობის ქვეშ.

საჯარო დაწესებულება საჯარო ინფორმაციას გასცემს დაუყოვნებლივ ან არა უგვიანეს 10 დღის ვადაში. აღნიშნული 10 დღიანი ვადა მოქმედებს იმ შემთხვევაში, როდესაც 1. მოთხოვნის უზრუნველყოფა საჭიროებს შესაბამისი საჯარო დაწესებულების სხვა დასახლებულ პუნქტში არსებული სტრუქტურული ერთეულიდან ან სხვა საჯარო დაწესებულებიდან ინფორმაციის, აგრეთვე, დიდი მოცულობის სხვადასხვა დოკუმენტების მოძიებასა და დამუშავებას;  2.ინფორმაციის მოთხოვნაზე უზრუნველყოფის გადაწყვეტილება საჭიროებს კონსულტაციას სხვა დასახლებულ პუნქტში არსებულ მის სტრუქტურულ ერთეულთან ან სხვა საჯარო დაწესებულებასთან.

საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე უარი უნდა გეცნობოთ დაუყოვნებლივ. უარის შემთხვევაში, საჯარო დაწესებულება ვალდებულია გადაწყვეტილების მიღებიდან 3 დღის ვადაში წერილობით განგიმარტოთ თქვენი უფლებები და გასაჩივრების პროცედურა. ასევე, მიუთითოს სტრუქტურული ქვედანაყოფი ან დაწესებულება, რომელთანაც წარმოებდა კონსულტაცია ინფორმაციის გაცემაზე უარის თქმის გადაწყვეტილების მიღებისას. საჯარო დაწესებულებას შეუძლია უარი გითხრათ ინფორმაციის გაცემაზე იმ შემთხვევაში, თუ ინფორმაცია შეიცავს სახელმწიფო, პროფესიულ, კომერციულ ან პირად საიდუმლოებას. ამასთან, ინფორმაციის გასაიდუმლოება აღნიშნული მოტივებით არ შეიძლება, თუ კანონი პირდაპირ არ აწესებს მისი გასაიდუმლობის მოთხოვნას ან საიდუმლოდ დასაცავი ინფორმაციის ჩამონათვალს.

საჯარო ინფორმაციის მიღება უფასოა. ინფორმაციის მიღებისთვის საფასურის გადახდა გეკისრებათ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ასლის მიღება გსურთ და შესაბამისად, იხდით მხოლოდ იმ თანხის ოდენობას, რაც საჭიროა ასლის გადასაღებად.

საავტორო უფლებები

უყურებთ სერიალს “ჩემი ცოლის დაქალები”? გაგიკვირდებათ ალბათ, რა შუაშია იურიდიულ ბლოგთან ეს სერიალი. უბრალოდ, ერთ–ერთ სერიაში საინტერესო იურიდიული შეცდომა შევნიშნეთ: ერთ–ერთი პერსონაჟი პოულობს ხელნაწერს. ჩათვლის, რომ მის მეუღლეს ეკუთვნის ეს წიგნი, სიურპრიზის მოწყობის მიზნით, მეუღლის თანხმობის გარეშე, 5 000–იანი ტირაჟით გამოსცემს და პრეზენტაციასაც მოაწყობს.

სინამდვილეში, მსგავსი რაღაც არ და ვერ მოხდება საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ საქართველოს კანონს თუ მივყვებით. მარტივად, კანონში გამოყენებულ ტერმინთა განმარტებანი რომ ჩავიკითხოთ,  გამოცემა – ავტორის საავტორო ან მომიჯნავე უფლებების სხვა მფლობელის, მონაცემთა ბაზის დამამზადებლის თანხმობით ნაწარმოების , ფონოგრამის, ვიდეოგრამის ან მონაცემთა ბაზის ასლების სამოქალაქო ბრუნვაში გაშვება გაყიდვის ან გაქირავების ანდა ნაწარმოების, ფონოგრამის, ვიდეოგრამის ან მონაცემთა ბაზის ასლებზე საკუთრების ან მფლობელობის სხვა ფორმით გადაცემის გზით იმ რაოდენობით, რომელიც აკმაყოფილებს საზოგადოების გონივრულ მოთხოვნებს;

არცერთი გამომცემლობა არ დაეთანხმებოდა წიგნის გამოცემას მისი ავტორის თანხმობის გარეშე.

იცით კი საერთოდ რა არის საავტორო უფლება, რა შემთხვევაში გენიჭებათ, როდის ხართ “ავტორი” კანონის მიხედვით, ან როგორ დაიცვათ თავი ინტერნეტში თქვენი საავტორო უფლებების დარღვევისგან?

„ავტორი“ – ფიზიკური პირი, რომლის ინტელექტუალურშემოქმედებითი საქმიანობის შედეგადაც შეიქმნა ნაწარმოები; ავტორს ნაწარმოების შექმნისას წარმოეშვება საავტორო ქონებრივი და პირადი არაქონებრივი უფლებებიც.

ხშირია შემთხვევა, როცა ბლოგერის მიერ გამოქვეყნებულ პოსტს ავტორი შემდგომ აღმოაჩენს ხოლმე სადმე გამოქვეყნებულს. რომელიმე საიტზე, გაზეთში, ჟურნალში და ა.შ. ეს საავტორო უფლების უხეში დარღვევაა. ავტორს გააჩნია პირადი არაქონებრივი უფლებები. მათ შორის,  ა) აღიარებულ იქნეს ნაწარმოების ავტორად და მოითხოვოს ასეთი აღიარება ნაწარმოების ყოველ ეგზემპლარზე ან/და ნებისმიერი სახით გამოყენებისას, სათანადო წესით, ავტორის სახელის მითითების მოთხოვნის უფლების ჩათვლით (საქართველოს კანონი და მომიჯნავე უფლებების შესახებ, მუხლი 17, ნაწ.1). იგულისხმება, რომ პოსტის ხელახლა გამოქვეყნებისას აუცილებელია მიეთითოს ავტორის სახელი, მისი უფლებების დაცვის მიზნით. ბუნებრივად ჩნდება კითხვა, აუცილებელია თუ არა ავტორის თანხმობა, მისი ნაწარმოების გამოქვეყნებისას: ამის შესახებ კანონი ამბობს,რომ ავტორის თანხმობა ყოველთვის სავალდებლო არაა, როცა მისი ნაწარმოების რეპროდუცირება ხდება.  დაშვებულია მართლზომიერად გამოცემის ან საჯარო გაცნობის გზით საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომი ნაწარმოების რეპროდუცირება ფიზიკური პირის მიერ მხოლოდ პირადი სარგებლობისათვის ავტორის ან საავტორო უფლების სხვა მფლობელის თანხმობისა და მისთვის საავტორო ჰონორარის გადახდის გარეშე. თუმცა, გასათვალისწინებელია, რომ გაზეთსა და ჟურნალში დაბეჭდვის შემთხვევაში პირად არაქონებრივთან ერთად ქონებრივიც ილახება, ასეთი შემთხვევა კი ცალკე რეგულირდება.

ასე რომ, სანამ უჯრაში ნაპოვნი სხვისი ნაწარმოების გამოქვეყნებას და თუნდაც, საყვარელი ადამიანისთვის სასიამოვნო სიურპრიზის მოწყობას გადაწყვეტთ, კარგად დაფიქრდით, შემთხვევით კანონი არ დაარღვიოთ 🙂

 

ინდივიდუალური მეწარმე, მცირე და მიკრო ბიზნესი

ჩვენი ბლოგის Facebook გვერდზე ხშირად გვწერენ და გვეკითხებიან ხოლმე ინდ. მეწარმეობისა და მიკრო ბიზნესის შესახებ ზოგად ინფორმაციას და ასევე, რეგისტრაციის წესებს. ამიტომ გადავწყვიტე ეს ზოგადი ინფო ერთ პოსტად ჩამომეყალიბებინა.

ინდივიდუალური მეწარმე არის ფიზიკური პირი, რომელიც ეწევა სამეწარმეო საქმიანობას, მეწარმედ არის რეგისტრირებული რეესტრში და თავისი სამეწარმეო საქმიანობიდან წარმოშობილი ვალდებულებებისათვის კრედიტორების წინაშე პასუხს აგებს პირადად, მთელი თავისი ქონებით.

ინდ. მეწარმედ რეგისტრაცია ხდება მაშინ, როცა პირი ახორციელებს სამეწარმეო საქმიანობას, რომელიც გულისხმობს სუბიექტის მართლზომიერ და არაერთჯერად საქმიანობას, რომელიც ხორციელდება მოგების მიღების მიზნით, დამოუკიდებლად და ორგანიზებულად. ინდივიდუალური საწარმოს მაგალითებია: საცალო ვაჭრობა (მცირე ზომის მაღაზია), მცირე მოცულობის სატრანსპორტო ან სამგზავრო გადაზიდვები, საყოფაცხოვრებო მომსახურება და სხვა. მეწარმე ფიზიკური პირის საქმიანობის ადგილად ითვლება მისი ეკონომიკური საქმიანობის ადგილი.

მცირე ბიზნესის სტატუსი შეიძლება მიენიჭოს მეწარმე ფიზიკურ პირს, რომლის მიერ ეკონომიკური საქმიანობიდან მიღებული ერთობლივი შემოსავალი კალენდარული წლის განმავლობაში არ აღემატება 100 ათას ლარს. ახალი საგადასახადო კოდექსით, მიკრო და მცირე ბიზნესის სტატუსის მქონე პირებზე ვრცელდება სპეციალური – შეღავათიანი დაბეგვრის რეჟიმები. მიკრო ბიზნესი არ იბეგრება საშემოსავლო გადასახადით, ხოლო მცირე ბიზნესი სარგებლობს დაბეგვრის შეღავათიანი რეჟიმით.

მიკრო ბიზნესის სტატუსი შეიძლება მიენიჭოს ფიზიკურ პირს, რომელიც დამოუკიდებლად ეწევა ეკონომიკურ საქმიანობას და მის მიერ მისაღები ჯამური ერთობლივი შემოსავალი კალენდარული წლის განმავლობაში არ აღემატება 30 ათას ლარს. მიკრო ბიზნესისთვის აკრძალულ საქმიანობებს მიეკუთვნება:

1. საქმიანობები, რომლებიც საჭიროებენ ლიცენზირებას ან ნებართვას;
2. საქმიანობები, რომლებიდანაც მიღებულმა შემოსავლებმა კალენდარული წლის განმავლობაში შესაძლოა გადააჭარბოს 30000 ლარს;
3. სავალუტო ოპერაციების განხორციელება;
4. სამედიცინო, არქიტექტურული, საადვოკატო ან სანოტარო, სააუდიტო, საკონსულტაციო (მათ შორის საგადასახადო კონსულტანტთა) საქმიანობა;
5. სათამაშოO ბიზნესი.
6. ვაჭრობა (აღნიშნული აკრძალვა არ ეხება იმ შემთხვევას, როდესაც ხორციელდება პირის მიერ წარმოებული ან შესყიდული საქონლის გადამუშავება და მიწოდება).
7. ერთ ობიექტში რამდენიმე გადამხდელის ორგანიზებული საქმიანობა

მიკრო ბიზნესის სტატუსის მისანიჭებლად პირმა განცხადებით უნდა მიმართაოს შემოსავლების სამსახურის მომსახურების დეპარტამენტის სერვის ცენტრს/რაიონულ განყოფილებას ან ელექტრონულად წარადგინოს განცხადება შემოსავლების სამსახურის ვებ-გვერდის – http://www.rs.ge-ს მეშვეობით.

სიცოცხლის უფლება

ბლოგზე განხილული გვაქვს ევთანაზია, აბორტი. შესაბამისად სიცოცხლის უფლების თემატიკასაც შევეხეთ რამდენჯერმე. თუმცა, ამჯერად გადავწყვიტე სიცოცხლის უფლება საერთაშორისო სამართლის მხრიდან განმეხილა. კერძოდ, შემოგთავაზოთ ევროსასამართლოს მიერ გამოტანილი საინტერესო გადაწყვეტილებები ევროპული კონვენციის მეორე მუხლზე აღძრული საქმეების შესახებ.

მუხლი 2 – სიცოცხლის უფლება

1. ადამიანის უფლება სიცოცხლეზე დაცული იქნება კანონის მიერ. არავის სიცოცხლე არ შეიძლება იყოს განზრახ ხელყოფილი გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც სრულდება სასამართლოს განაჩენი პიროვნების დამნაშავედ აღიარების შემდეგ და როცა ასეთ სასჯელს ითვალისწინებს კანონი.
2. სიცოცხლის წართმევა არ ჩაითვლება ამ მუხლის საწინააღმდეგო ქმედებად, თუ იგი წარმოადგენს ძალის გამოყენების შედეგს, რომელიც არ სცილდება საჭიროების ფარგლებს:
   ა. ნებისმიერი პიროვნების უკანონო ხელყოფისაგან დასაცავად;
   ბ. რათა მოხდეს კანონიერი დაპატიმრება ან აღიკვეთოს კანონიერად დაკავებული პირის გაქცევა.
   გ. ამბოხებასა და ჯანყის ჩასახშობად კანონიერად მიღებული ზომების დროს

ევთანაზიის შესახებ ევროსასამართლომ Pretty v. the United Kingdom საქმეში იმსჯელა და დააფიქსირა, რომ მე-2 მუხლი ერთმნიშვნელოვნად უზრუნველყოფს სიცოცხლის უფლებას და მასში არსად არ არის მინიშნებული სიკვდილის უფლება.

აბორტის შესახებ ევროსასამართლომ იმსჯელა სხვადასხვა საქმეებში.  H. v. Norway – სასამართლომ აღნიშნა, რომ წევრი ქვეყნის კანონმდებლობა შეესაბამება კონვენციის მოთხოვნებს, თუ იგი უშვებს აბორტს მე–13 კვირამდე; 12–18 კვირამდე ექიმების ნებართვით; 18 კვირის შემდეგ – მხოლოდ სასიცოცხლო აუცილებლობით. Vo. v. France ქეისში კი სასამართლომ დააფიქსირა, რომ დაუბადებელი ბავშვი არ არის “პირი”, რომელიც პირდაპირ სარგებლობს ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენციის მე-2 მუხლის დაცვით. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ დაუბადებელ ნაყოფს აქვს “სიცოცხლის უფლება”, ეს უფლება შეზღუდულია დედის უფლებებითა და ინტერესებით.

ადრეც აღვნიშნე, რომ სახელმწიფოს გააჩნია როგორც ნეგატიური ვალდებულება, თვითონ არ განახორციელოს არასათანადო მოპყრობა არამედ პოზიტიურიც, – უზრუნველყოს  ეფექტიანი გამოძიება მსგავსი დარღვევის ეჭვის არსებობისას. კერძოდ, Anguelova v. Bulgaria საქმეში არაეფექტიანი გამოძიების გამო სასამართლომ მიიჩნია, რომ დაირღვა სიცოცხლის უფლება. სასამართლომ დაადგინა, რომ ბულგარეთის ხელისუფლების ორგანოებმა დაარღვიეს კონვენციის მე-2 მუხლის პროცედურული მხარეც. ანუ, არ უზრუნველყვეს დაზარალებული დაუყოვნებელი სამედიცინო დახმარებით, მაშინ როცა აშკარა იყო, რომ იგი სიკვდილს ებრძოდა.

ნეგატიური ვალდებულების მაგალითად განვიხილავდით საქმეს Andronicou and Constantinou v. Cyprus, რომელშიც გამოყენებულ ძალას არ გადაუჭარბებია იმ მოცულობისათვის, რომელიც “აბსოლუტურად აუცილებელი” იყო მოცემულ ვითარებაში. სასამართლოს აზრით, პოლიციის მიერ განხორციელებული ოპერაცია ადეკვატურად იყო დაგეგმილი. ასეთ ვითარებაში სასამართლოს მიერ გამოყენებული ტესტი ისაა, რომ ოპერაციის დროს მაქსიმალურად შესაძლებელ ფარგლებში უნდა შემცირდეს პირის სიცოცხლის წართმევის საფრთხე.

წამების აკრძალვა

ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვა დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთ უმთავრეს საფუძველს წარმოადგენს. ამის ერთ–ერთ მნიშვნელოვან გარანტად ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მესამე მუხლი გვევლინება.

„არავინ შეიძლება დაექვემდებაროს წამებას, არაადამიანურ ან ღირსების შემლახველ მოპყრობას ან დასჯას“

წამების აკრძალვა აბსოლუტური ხასიათისაა. 

ნებისმიერი უხეში მოპყრობა არ არის წამება. მე-3 მუხლის დარღვევის დასადგენად სახეზე უნდა იყოს სისასტიკის გარკვეული ხარისხი.

როგორც ნახეთ, ევროკონვენციის მესამე მუხლში მოცემულია სამი ტერმინი: წამება, არაადამიანური მოპყრობა და ღირსების შემლახავი (დამამცირებელი) მოპყრობა. სამს შორის განსხვავება ჩადენილი სისასტიკის ხარისხია. სისასტიკის ხარისხის ზრდასთან ერთად იზრდება დარღვევის სიმძიმე. უფრო მარტივად რომ ავხსნათ,დამაცირებელი მოპყრობა ამ სამს შორის ყველაზე “მსუბუქი” დანაშაულია, შემდეგი არაადმიანური მოპყრობაა, ყველაზე სასტიკად კი ევროპული სასამართლო წამებას მიიჩნევს. ერთგვარი სამკუთხედის სახე რომ მივცეთ, დაახლოებით ასეთ რამეს მივიღებთ:

სავარაუდო დარღვევის შეფასებისას მხედველობაში მიიღება შემდეგი ფაქტორები:

• ხანგრძლივობა;
• სქესი, ასაკი და ჯანმრთელობის მდგომარეობა;
• ფსიქიკური და ფიზიკური შედეგები
• მოპყრობის ფორმა და მეთოდი

მოვიყვან რამდენიმე მაგალითს ევროსასამართლოს პრაქტიკიდან, რომელშიც სასამართლომ დაადგინა, რომ ადგილი ჰქონდა დამამხირებელ ან არაადამიანურ მოპყრობას, ანდა წამებას. აქვე მივუწერ იმ კონკრეტულ დაზიანებას, რაც ჩაითვალა დარღვევად.

პირადი და ოჯახური ცხოვრების უფლება

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენცის მერვე მუხლი განსაზღვრავს პირადი და ოჯახური ცხოვრების უფლებას და შეზღუდვის კრიტერიუმებს.

მუხლი 8 – პირადი და ოჯახური ცხოვრების დაცულობის უფლება

1. ყველას აქვს უფლება, რომ დაცული იყოს მისი პირადი და ოჯახური ცხოვრება, საცხოვრისი და მიმოწერა.
2.  დაუშვებელია ამ უფლების განხორციელებაში საჯარო ხელისუფლების ჩარევა, გარდა ისეთი შემთხვევისა, როდესაც ასეთი ჩარევა ხორციელდება კანონის შესაბამისად და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების, ქვეყნის ეკონომიკური კეთილდღეობის ინტერესებისათვის, უწესრიგობისა თუ დანაშაულის თავიდან ასაცილებლად, ჯანმრთელობისა ან მორალის, ანდა სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად.

ევროკონვენციის მე–8_მე–11 მუხლები ძალიან სპეციფიკურია თავისი შინაარსის მიხედვით. მუხლშივეა მოცემული რა საფუძვლების შედეგად შეიძლება შეიზღუდოს  მუხლით დაცული სიკეთე.

პირადი ცხოვრების უფლება ზღუდავს სახელმწიფოს და ავალდებულებს მას მინიმალურად ჩაერიოს პირის განვითარების პროცესში. შესაბამისად, სახელმწიფო ვალდებულია თავი შეიკავოს ინდივიდის პირად ცხოვრებაში ჩარევისგან, თუ ამას მკაცრად განსაზღვრული აუცილებლობა არ განაპირობებს. ინდივიდი თავისუფალი უნდა იყოს სახელმწიფო კონტროლისაგან საზოგადოებრივ ურთიერთობასა და პირად ცხოვრებაში

აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლება

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენცია (იგივე ევროკონვენცია) ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში ერთ–ერთი ძირითადი ინსტრუმენტია. ევროკონვენცია ევროპის საბჭოს ფარგლებში იქნა შემუშავებული 1948 წლის ადამიანის საყოველთაო დეკლარაციის უმთავრესი პრინციპების გათვალისწინებით. ხელმოწერა 1950 წლის 4 ნოემბერს რომში მოხდა, ძალაში კი 1953 წლის ნოემბერში შევიდა. კონვენცია შედგება სამი ნაწილისაგან: პირველი ნაწილი მოიცავს ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს, მეორე ნაწილი არეგულირებს სასამართლოს შემადგენლობისა და პროცედურების განხორციელების წესებს და მესამე ნაწილი მოიცავს სხვადასხვა დასკვნით დებულებებს.

ევროპული კონვენცია არ აკისრებს სახელმწიფოს ვალდებულებას აღიაროს იგი ქვეყნის კანონმდებლობის ნაწილად და გამოიყენოს მისი დებულებები ეროვნულ დონეზე, მათ შორის სასამართლო პრაქტიკაში. ზოგადად, თუკი ამა თუ იმ სახელმწიფომ საერთაშორისო ხელშეკრულება აღიარა ქვეყნის შიდა კანონმდებლობის ნაწილად ნიშნავს იმას, რომ ამ სახელმწიფომ ერთი მხრივ, იკისრა ვალდებულება შეასრულოს საერთაშორისო ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულებები, ხოლო მეორე მხრივ, წარმოშვა ნებისმიერი პირის უფლება მოსთხოვოს ამ სახელმწიფოს თავისი ინტერესების დაცვა საერთაშორისო ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების ფარგლებში, ქვეყნის ნებისმიერ სახელმწიფო ორგანოში, მათ შორის სასამართლოშიც.  საქართველოში ევროკონვენცია აღიარებულია კანონმდებლობის ნაწილად და სახელმწიფოსათვის წარმოშობს საერთაშორისო ვალდებულებებს.

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის საფუძველზე განიხილავს საქმეებს სტრასბურგში მდებარე ევროსასამართლო. 

Geolaw ეტაპობრივად შემოგთავაზებთ ევროპული კონვენციის სხვადასხვა მუხლების განხილვებს და ამ მუხლებთან დაკავშირებულ საქმეებს, რომელსაც ევროსასამართლო განიხილავს.

ევროპული კონვენციის მე–9 მუხლი.
აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლება

1. ყველას აქვს უფლება აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლებისა; ეს უფლება მოიცავს რელიგიის ან რწმენის შეცვლის თავისუფლებას და, აგრეთვე, თავისუფლებას როგორც ინდივიდუალურად, ისე სხვებთან ერთად, საქვეყნოდ ან განკერძოებით, გააცხადოს თავისი რელიგია თუ რწმენა აღმსარებლობით, სწავლებით, წესების დაცვითა და რიტუალების აღსრულებით.(იცავს)

2. რელიგიის ან რწმენის გაცხადების თავისუფლება

ექვემდებარება მხოლოდ ისეთ შეზღუდვებს, რომლებიც გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებისათვის, საზოგადოებრივი წესრიგის, ჯანმრთელობის თუ მორალის ან სხვათა უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად.(შეზღუდვადია)

ევროპული კონვეციის მე–9 მუხლი მოიცავს შეზღუდვად უფლებებს აბსოლუტური ელემენტებით. აზრის, სინდისისა და რელიგიის უფლებები, ისევე როგორც რელიგიის შეცვლის უფლება, აბსოლიტური ხასიათისაა.